سهاري جون منتظر اکيون

اسان جا روح صدين کان گهايل آهن، اهي منافقين، غربتن ۽ تذليلن جي چڪين ۾ اڻ کٽ ڏينهن کان پيڙهجندا اچن پيا ۽ انهن کي هر لمحي اگهاڙن عذابن جي سزا ڏني وڃي ٿي، اسان جا روح بيشمار ايامن کان اذيتن جي نه کٽندڙ دوزخ ۾ سر عام سڙي رهيا آهن، اسان جي روحن ۾ 5 هزار سالن جا سڏڪا ۽ دانهون دٻيل آهن اسان جي روحن جي سيني ۾ محرومين ۽ مظلومين جون اڻ کٽ طويل ڪٿائون لڪيل آهن جن کي ڪڏهن ڪنهن ليئو پائي ڪري ناهي ڏٺو ، اسان جي روحن ۾ سوين خواهشن جا ڦاهو کاڌل لاش اڃان تائين پوسٽ مارٽم لاءِ دڳن ڏانهن واجهائي رهيا آهن، اسان جي روحن ۾ ڪيتريون ئي عصمت لٽيل خوشيون اڄ به ڪنهن مختاران مائي ۽ نسيما چوهاڻ وانگيان انصاف ۽ اميد جون راهون تڪي رهيون آهن، باخدا اسان جا روح ڪنهن اڻ ڏٺي درد کان مسلسل تڪليفن ۽ آزارن ۾ آهن، اهي نه ڄاڻ ڪهڙي غلطي جي سزا ۾ عذابن جي صليب تي اڀا لٽڪيل آهن، اسان جا روح ازل کان ئي هر ڪنهن کي مدد لاءِ سڏي رهيا آهن ان ڪري خدارا هاڻي اسان جي روحن کي بچايو انهن کي عقوبت خانن مان ڪڍي قبرن ۾ دفن ڪري ڇڏيو انهن جي بي چين چيخن ۽ رڙين کي هميشه هميشه لاءِ بند ڪري انهن کي انهن جي گناهن جي سزا ڏئي خاموش ڪري ڇڏيو ۽ صدين کان ڀٽڪندڙ اسان جي روحن جي هڪ نئين تاريخ تحرير ڪريو، ها خدارا اسان جي روحن تي رحم ڪريو ! ها هاڻي اسان جي روحن کي بخشي ڇڏيو جيڪي انهن خطائون ڪيون ڇو جو اسان جا روح هاڻي وڌيڪ عذابن سهڻ جهڙا ناهن رهيا انهن ۾ جيئڻ جي خواهش ناهي رهي اهي خوشين جا گهرجائو ۽ سڪون جا تمنائي ناهن رهيا اهي ته بس هاڻي آزادي گهرن ٿا صدين تي مشتمل نه کٽندڙ عذابن کان، پوءِ آهي ڪوئي جيڪو اسان جي روحن کي بچائي، جيڪو اسان کي قبرن ۾ دفن ڪري ڇڏي، جيڪو اسان کي ايذائيندڙ عذاب کان اڳ اڳ ڊگهي ننڊ سمهاري ڇڏي، آهي ڪوئي جيڪو سڏڪن ۾ دٻيل اسان جي روحن کي راحت ڏياري، جيڪو پل پل صدين جا موت مرندڙ اسان جي بيقرار روحن کي قرار ڏياري اسان کي اسان جي دٻيل ساهن جي هٻڪارن کان ڏور ڪٿي ڪنهن موت جي اهڙي وادي ۾ پهچائي جتي ڪنهن به اذيت جو احساس باقي نه هجي، جتي ڪا به خواهش ڪر نه کڻندي هجي، جتي خوشين جي باري ۾ سوچڻ تي به پابندي هجي ڇو جو اذيتن ڀري تذليل واري هيءَ زندگي هاڻي اسان کان گذارڻ ناممڪن ٿي پئي آهي ......!!!؟؟؟
ڄاڻان ٿو ته آئون هڪ اهڙي ديس جو هڪ اهڙو جوان آهيان جنهن ديس ۾ صدين کان اڻ کٽ خوشيون پاڻ ئي آپگهات ڪري هڪ اهڙي ديس ڏانهن هليو ويون آهن جنهن ديس ۾ مرڪن جو تصور ڪرڻ ئي عظيم گناهه سمجهيو ويندو آهي، مون کي اها به خبر آهي ته خوشين جي رسي وڃڻ باوجود هت ڪيتريون ئي اڻ ڇهيل ڪنواريون مرڪون اڃان تائين پنهنجي ماڳ جي ڳولا ۾ آهن پر نه ٿو ڄاڻان ته آئون ايترو غمزده ۽ ڏکويل ڇو آهيان پر اها خبر اٿم ته هت سمورا روح مون جيان ڏڪائيندڙ صدائون ڏئي رهيا آهن هو چاهيندي به خوشيءَ جا پڙاڏا نه ٿا ڪري سگهن ۽ نه چاهيندي به غمن جا نوحا ڳائي رهيا آهن جيڪي شايد ڪيترن ئي ڪنن جو پڙاڏو بڻجي رهيا هجن ۽ وري ڪيترن ئي ڪنن تائين انهن نوحن جو آواز نه ويندو هجي، بيشڪ اڄ وري بيشمار روحن جيان اڻ کٽ اکيون هڪ دفعو وري ڪنهن سهاري جون منتظر آهن پر شايد انهن اکين کي ڪڏهن ڪو سهاري پاڻ ڏانهن وڌندي نظر نه اچي ڇو جو اهي ئي اکيون جڏهن ڪنهن چوڪ ۽ بازار ۾ اٽي وٺڻ لاءِ لٺيون کائي رهيون هونديون آهن تڏهن به ڪوئي انهن جي واهر ناهي ڪندو ۽ اهي ائين ئي لٺيون ۽ ڌڪا کائيندي اٽي کي ڏسڻ لاءِ کليل هونديون آهن پر اٽو انهن کي ڪٿي به نظر ناهي ايندو ۽ هو پننهنجن هٿن سان هڪ دفعو وري پنهنجين اکين جا ڳوڙها پاڻ اگهڻ ۾ مصروف ٿي ويندا آهن ۽ آئون ان ويل اهو سوچيندو آهيان ته هي ديس ڪهڙو ديس آهي جتي رت ۾ وهنتل اکين کي بيشمار ڌڪن ۽ ٿاٻن کائڻ کان پوءِ به اٽي جو ٿيلهو نه ٿو ملي، ڪراڙن پٺن تي لٺين جي وسڪاري وسڻ کان پوءِ به انهن تي 5 ڪلو اٽو نه ٿو اچي، خبر ناهي هيءَ ڌرتي ڪهڙي ڌرتي آهي جتي اٽي لپ تي عظيم اکين اڳيان عظيم ماڻهن جي تذليل ٿي رهي آهي سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته آخر هيءَ دنيا جي ڪهڙي ڪنڊ آهي جتي وچ بازارن ۽ وڏن وڏن ميدانن تي رڳو ڪڻڪ جي مٽيءَ تي سوين معصوم ٻارن، جهور پوڙهي مائرن، معزور پيئرن ۽ جواڻ نارين کي تماشي لاءِ گهرائي انهن تي لٺبازي ڪئي ويندي آهي انهن کي ڪڻڪ جي پائوڊر لاءِ ذليل ڪيو ويندو آهي شايد اقتدار ۾ ويٺل انهن ظالم بادشاهن اقبال جا هي لفظ ناهن پڙهيا.
اٺو ميري دنيا ڪي غريبون ڪو جگادو ---- ڪاخ امرا ڪي دروديوار هلادو
گرمائو غلامون ڪا لهو سوز يقين سي----ڪخشڪ فرومايه ڪوشاهين سي لڙادو
جس کيت سي دهقان ڪو ميسر نهين روزي---اس کيت ڪي هر گوشئه گندم ڪو جلادو
ڪيون خالق ومخلوق مين حائل رهين پردي --- پيران ڪليسا ڪو ڪليسا سي اٺادو
مين ناخوش وبيزار هون مرمر ڪي سلون سي---ميري لئي مٽي ڪا حرم اور بنادو
اهي خدا جا اهي لفظ آهن جن کي خدا اقبال جي قلم مان ڪڍي ڪري فرشتن کي چوي ٿو ته زمين مان پيدا ٿيل هر ان ڪڻڪ جي داڻي کي ساڙي ۽ ختم ڪري ڇڏيو جنهن مان انسانن کي فائدو نه ٿو رسي ڇو جو خدا نه ٿو چاهي ته سندس جي حڪم تي زمينن مان ڦٽندڙ ڪڻڪ جي داڻن لاءِ سندس جا ئي پيدا ڪيل غريب ۽ لاچار انسان لٺيون ۽ ڏنڊا کائين، خدا نه ٿو چاهي ته خالق ۽ مخلوق وچ ۾ پردو رهي ان ڪري هو فرشتن کي ننڊ مان جاڳائي چوي ٿو ته ڪليسائن، مندرن ۽ مسجدن ۾ ويٺل پيرن کي ٻاهر ڪڍي ڦٽو ڪريو جيڪي مخلوق کي اهو يقين ڏياريندا آهن ته اهي ئي انهن کي خالق سان ملائيندا، خدا نه ٿو چاهي ته هن جي عبادت لاءِ سنگ مر مر جي سرن سان مسجدون ۽ حرم تعمير ڪجن ۽ ان جي مخلوق بکي رهي، خدا جو قسم اسان لاءِ خدا پوري زمين کي مسجد بڻائي ڇڏيو آهي بس رڳو اسان کي جهڪڻو آهي، هن لاءِ اسان جا مسجدن ۽ جهوپڙين وارا سجدا هڪ جيتري اهميت رکن ٿا، هن لاءِ عبادتون ۽ سجدا ايتري اهميت نه ٿا رکن جيتري اهميت هن لاءِ انسانن جي بک رکي ٿي، هو نه ٿو چاهي ته هت ڪو به روح اٽي لاءِ ڀٽڪي، هن جي خدائي اهو نه ٿي چاهي ته هن دنيا ۾ ڪي اکيون ڪنهن سهاري جون منتظر هجن ۽ انهن جي مدد لاءِ ڪير به اڳتي نه اچي پر هو ته چاهي ٿو ته هت رام ۽ رحيم جو گهر هڪ ئي گهٽي ۾ هجي، هت هر روح هر عذاب کان محروم هجي پر افسوس جو ايوانن ۾ ويٺل نمائندا ۽ سماج ۾ آسائشن ڀري زندگي گذاريندڙ مون جهڙا ڪيترائي مغرور ماڻهو پوري قوم کي ڪڻڪ جي داڻن لاءِ ئي ذليل ڪري رهيا آهن ۽ ان جي باوجود به مون جهڙا نيوجنريشن سان واسطو رکندڙ جوان پنهنجي پريميڪائن ۽ دوستن ڏانهن بيشمار، خوبصورت ۽ مهانگا مهانگا تحفا موڪلڻ ۾ مصروف آهن، اسان لاءِ روڊن ۽ رستن تي رڳو اٽي لاءِ ذلالتون برداشت ڪندڙن جا ڳوڙها ۽ دانهون ان لاءِ بي معنيٰ ٿي ويا آهن جو اسين پنهنجي ( ٽين ايج ) واري پرلطف زندگي ۾ ايترا ته وڃائجي ويا آهيون جو اسان کي ڪڻڪ جي ڏاري مان تيار ٿيندڙ ماني جي ملهه جي ئي خبر ناهي رهي، جواني ۽ فيشن ايبل زندگي گذارڻ ۾ اسان کي اهو احساس ئي ناهي رهيو ته اسين جيڪي ڳڀا پنهنجي پيٽ اندر اوتيون ٿا اهي اسان جا گهر وارا ڪيترين تڪليفن کان پوءِ اسان لاءِ حاصل ڪندا آهن، سچ ته اهو آهي ته پنهنجي گهروارن کي ايترين تڪليفن مان گذارڻ وارا اسين نوجوان ئي آهيون انهن کي اٽي جي ٿيلهي لاءِ انتظارن جي نه کٽندڙ صليبن تي ابتا لٽڪائڻ وارا ڏوهي به اسان ئي آهيون، انهن جي بکايل ۽ پوڙهين حسرتن کي حڪومتي عملدارن جي لٺين کان رتورت ڪرائڻ ۾ به اسين نئين جنريشن وارا سردار ۽ رئيس ملوث آهيون سچ ته اهو آهي ته اسين ئي اڃان تائين هڪ اهڙي ابدي ننڊ ۾ ستل آهيون جيڪا اسان جي گهر وارن جيي خوشين کي لانگ بوٽن هيٺان چيپاٽي انهن خواهشن ۽ حسرتن جو انڪائونٽر ڪري رهي آهي، جنهن جي ايف آءِ آر اسان جي مرڪن ۽ خوشين تي داخل ڪئي ويندي...!!!؟؟
اهو سچ آهي ته اسان جون خوشيون ۽ مرڪون بي ڏوهي آهن، انهن ڪنهن جو انڪائونٽر ناهي ڪيو ۽ نه ئي وري اسان ڏوهي آهيون آئون ڄاڻان ٿو ته اسان سڀن ڪو به گناهه ناهي ڪيو اها اسان جي غلطي ناهي ته اسان جي ڌرتي تي هزارين بي سهارا ماڻهو چند مرڪن ۽ خوشين خاطر اسان جهڙن جون راهون نهاري رهيا آهن پر مون کي خبر آهي ته اها اسان جي بي حسي ۽ حيوانيت ئي آهي جو اسان جي چئوگرد اسان جا پنهنجا ئي وقت هٿان خاموش تماشائي ان ڪري ئي بڻيل آهن جو انهن وٽ ڪاغذ جا ٽڪڙا ناهن، اها ڪاغذن جي ٽڪڙن جي کوٽ ئي آهي جنهن سنڌ ڌرتي جي عظيم ماڻهن کي روڊن تي اٽي خريدڻ لاءِ لٺيون ۽ ڏنڊا کارايا ۽ اها اسان جي بي حسي ۽ حيوانيت ئي آهي جنهن اسان جي معاشري ۾ ڦهليل ڀڃ ڊاهه ۽ ننڍڙين ننڍڙين خوشين کي ڳوڙهن ۾ بدلائي ڇڏيو آهي، بيشڪ اسان اجرين اميدن جيان بي ڏوهي آهيون پر اهو اسان جو گناهه ئي ته آهي جو اسين هڪ اهڙي ڌرتي ۾ پيدا ٿياسين جتي سنڌ جي روشن ۽ پراميد پرهه جهڙا ڪيترائي روشن ۽ معصوم چهرا صدين کان خوشين جي لمحن کي سيليبريٽ ڪرڻ لاءِ اسان جهڙن اماوس رات جي ڪارن چهرن ڏانهن واجهائيندا رهيا آهن ۽ اسان جون اکيون ڪڏهن به انهن جي دٻيل مرڪن ۾ انهن جي لڪيل بيشمار دردن ۽ محرومين کي ناهن پڙهي سگهنديون، اسان جي هٿن جون آڱريون ڪڏهن به انهن لاءِ ڪنهن ڪاغذ ٽڪڙي تي ڪي آٿت جهڙا غير معمولي لفظ لکي ناهن سگهيون، نه ڄاڻ ڇو سالن کان پاڻ وٽ ائين ٿيندو اچي پيو جو اسان جا دڳ گلابي ديدن سان سينگاريل هجن ٿا پر انهن تي اسان جون ديدون نه ٿيون پون اسين پنهنجين ڪجهه معمولي خوشين ۾ گم ٿي بيشمار محرومين ۽ اڌورين خواهشن واران چهرن کي وساري ويهي رهندا آهيون، اسان وٽ اهو الميو رهيو آهي ته اسان مان ڪڏهن ڪنهن مڊل ڪلاس جي ماڻهو هيٺاهين ڪلاس واري کي پنهنجي خوشين ۾ ڀاڱي ڀائيوار ناهي ڪيو ان کي ٻين دوستن جيان پنهنجي وجود جو اٽوٽ حصو ناهي سمجهيو ۽ نه ئي اسان مان ڪنهن انهن سهارن جي منتظر وجودن کي اهو احساس ڏياريو آهي ته هو غمن ۽ محرومين جي ڪنهن به موقعي تي اڪيلا ناهن ، پر اسين سڀ هميشه کان انهن جي محرومين ۽ ڏکن کي معمول جيان نظر انداز ڪري پنهنجي پنهنجي دنيا جي بيشمار مصروفيتن ۾ گم ٿي ويندا آهيون ۽ سهارن جون منتظر ڪيتريون ئي اکيون مدتن تائين اسان جي راهن ۾ ديدون وڇائي کليل رهن ٿيون پر اسان مان ڪير به انهن جي سهائتا لاءِ انهن ڏانهن وڌي ناهي ويندو، سچ ته اهو آهي ته هاڻي هن ڌرتي تي ڪنهن پريميڪا يا دوست ڏانهن تحفا موڪلڻ واريون رسمون به مون جهڙن نوجوانن جو مشغلو ناهن رهيون ۽ ڪنهن پريميڪا ۽ دوست جون اکيون به انهن جون منتظر ناهن رهيون ڇو جو جنهن ديس ۾ اٽي تي ئي جنگيون لڳنديون هجن اتي اکيون ڪنهن سرخ گلابن ۾ سجايل تحفن ۽ پريم پترن جون منتظر ناهن هونديون پر اتي اکين کي ڳڀي جي ڳولا هوندي آهي ۽ شايد سنڌ جي ڪروڙين اکين کي اها به خبر ناهي ته جنهن جنگ عظيم جو دنيا جا تجزيه نگار ۽ مڃيل ڏاها اڄ تائين انڪشاف ڪندا اچن پيا اها صوماليه کان پوءِ سنڌ ۾ کائڻ پيئڻ جي شين تي لڳي چڪي آهي، روڊن ۽ بازارن ۾ مردن، عورتن ۽ ٻارن جي قطارن تي لٺين جو وسڪارو اهو ٻڌائي رهيو آهي ته دنيا جي ٽين جنگ عظيم جيڪا کاڌ خوراڪ جي شين تي لڳڻي هئي ان جي شروعات سنڌ جي شهرن ۽ ڳوٺن مان ٿي چڪي آهي .....!!!؟؟؟
جيتوڻيڪ هت اٽي جي نالي تي ماڻهن جي تذليل جو سلسلو هلندڙ آهي ۽ بيشمار ڪراڙن پٺن تي حڪومتي لٺين جا وسڪارا جاري آهن پر پوءِ به اکين اٽي جون راهون نهارڻ بند ناهن ڪيون اهڙي ئي نموني جيتوڻيڪ نئين جنريشن سميت هر هڪ ماڻهو کان احساس ذميواري سميت انسانيت وارا ناتا نڀائڻ واريون عادتون به نڪري چڪيون آهن پر پوءِ به ڪيتريون ئي اکيون ان آس تي سهارن جون منتظر آهن ته ڪٿان نه ڪٿان ڪنهن نه ڪنهن عمر جو ڪو نه ڪو ماڻهو انهن جا اوجاڳا اچي ختم ڪندو، آئون ڄاڻان ٿو ته ڪجهه ڏينهن اڳ لاڙڪاڻي جي اسپتال ۾ 8 مهينن جو ٻار کاڌ خوراڪ جي گهٽتائي سبب ئي فوت ٿي ويو آهي پر مون کي اها به پڪ آهي ته جتي اهڙن ئي معصومن ٻارن جون اکيون ماني ڳڀي جي راهه تڪي رهيون هونديون اتي انهن جون اکيون ٻن لمحن جي محبت ۽ سهائتا لاءِ ِ به واٽون نهاري رهيون هونديون، اها ڪا نئين خبر ناهي ته روهڙي جي ناري سلميٰ جي جسم تي تيزاب هاري ان جي دل ۾ محبتن خلاف نفرتن جي مهم هلائي محبتن کي رسوا ڪيو ويو پر پوءِ به اڻ ڳڻين ڪنوارين اکين جون ديدون هڪ اهڙي ڪارڊ جون واٽون ڏسي رهيون آهن جنهن ۾ محبتن جا احساس هجن، جنهن ۾ پنهنجائپ جي انتها هجي، جوانو! هن ڌرتي تي اها ڪا نئين حيران ڪندڙ خبر ناهي ته حيدرآباد جو گريجوئيٽ پاس نوجوان پنهنجن ٻن ٻارن ۽ خوبصورت زال سميت پاڻي ۾ کنڊ ملائي سڪل ماني کائي جيون جا پل گهاري رهيو آَهي پر اهڙا واقعا هن ڌرتي تي هر ڏينهن جو رونما ٿيندا آهن پر پوءِ به اسان کي اهو وسارڻ نه گهرجي ته سنڌ جا اهڙا ڪيترائي نوجوان آهن جيڪي ِ دڳن ۾ ان ڪري ئي نيڻن کي وڇايون ويٺا آهن جو انهن کي پئسا ئي نه سهي پر ٻه چار سهارن جا لفظ گهرجن، ساٿيو! اها به ڪا اچرج ۾ وجهڻ جهڙي ڳالهه ناهي ته قاضي احمد جي رهواسين مهانگائي ۽ اٽي نه ملڻ خلاف پيٽ سان پٿر ٻڌي احتجاج ڪيو پر اهي قصا هاڻي هن ماڳ جو معمول بڻجي چڪا آهن پر اچرج ۾ وجهندڙ ڳالهه اها ٿيندي جڏهن اسين اهڙن پيٽ سان پٿر ٻڌي احتجاج ڪندڙن جي سار نه لهنداسين، مهربانو! اهو سچ آهي ته هت اسين سڀ پيٽ سان پٿر ٻڌي احتجاج ڪرڻ تي مجبور آهيون پر جيڪڏهن اسين سڀ پنهنجو سهارو پاڻ نه ٿينداسين ته ڀلا ڪير اسان جي سورن جو احساس ڪندو، ڪير اسان کي غمگين ڏسي ڳلي لائيندو، پيارئو ! غمن ۽ سورن جي هن ديس ۽ مند ۾ اسين سڀ ئي هڪ ٻئي جو سهارو ۽ ڀرجهلو ئي ته آهيون، اسين سڀ ئي هڪ ٻئي جا پريمي ۽ پريميڪائون ئي ته آهيون، اسان سڀن جون چاهتون ئي ته هڪ ٻئي لاءِ آهن، اسان سڀ ئي هڪ ٻئي کي سهاري ڏيڻ لاءِ ئي ته ڄميا آهيون، ها سرتيو ! اسين ئي ته هڪ وجود کان ٻي وجود جو سفر آهيون، اسان سان ئي سپنن کان وٺي ساڀيائن تائين جو سفر آهي ۽ اسان مان ئي ته سهارن جا سرسبز ۽ شاداب ٻنيون ٻارا ڦٽندا آهن جن ۾ پنهنجائپ جا گل هوندا آهن جن ۾ احساسن جي خوشبوءِ هوندي آهي۽ جن ۾ سهارن جو اهڙو فصل هوندو آهي جيڪو ڪڏهن به سستي اگهه تي بازاران ۾ ناهي وڪامبو، ها اچو ته سرتيون ۽ دوست گڏجي هڪ اهڙي فصل کي پوکيون جيڪو دنيا جي ڪنهن به منڊي ۾ وڃڻ کان پوءِ صدين جي تهذيب سيني ۾ رکندڙ سنڌ جي سڃاڻپ بڻجي ۽ هيءَ دنيا هڪ وري سنڌ سانئڻ جا گيت ڳائي .........!!؟؟

ڪيري- لوگر بل ڪانگريس کان قومي اسيمبلي تائين

ڪيري-لوگر بل جنهن جو اصل نالو ( انهينسڊ پارٽنرشپ ود پاڪستان 2009 ) آهي جنهن تي پهريون ڀيرو 6 جنوري 2009 تي آمريڪي ڪانگريس ۾ بحث ڪيو ويو، اهو آمريڪي ڪانگريس ۽ سينيٽ کان ٿيندو آمريڪي صدر اوباما تائين پهتو جنهن بعد ان جي منظوري ۾ ايترو ته وقت لڳي ويو جو پاڪستان جي ٻار ٻڍي کي گئس ۽ بجلي جي بل بدران ڪيري-لوگر بل جو نالو ياد اچي ويو ۽ آخر ڪار پاڪستان جي سودي وارو اهو بل آمريڪي سينيٽ ۽ ڪانگريس کان منظور ٿي قومي اسيمبلي تائين پهتو، ۽ جستائين اهو بل قومي اسيمبلي تائين پهتو تيستائين ان بل جي باري ۾ هر هڪ ڄاڻي چڪو هو ته آخر ميڊيا تي ڇانيل ان بل ۾ ڇا آهي، پر تنهن هوندي به اڃان ايترا ڪيترا ئي پاسا آهن جيڪي ماڻهن تائين نه پهچي سگهيا آهن ۽ مون هن آرٽيڪل ۾ انهن ئي پاسن تي روشني وجهڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. ڪيري-لوگر بل کي پنهنجي اصل نالي مان ڦرائي ٻن آمريڪي سينيٽرن جي نالن سان ان ڪري ئي منصوب ڪيو ويو آهي ته انهن سينيٽرن ان بل جي تياري ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو ، ان بل جو پهريون ڪردار سينيٽر جان ڪيري ڊيموڪريٽڪ پارٽي جو ميساچوٽس کان سينيٽر چونڊجي ڪري سينيٽ ۾ پهتو، جڏهن ته ان بل جو ٻيو ڪردار رچرڊ لوگر آمريڪي رياست انڊيانه مان سينيٽر طور چونڊجي ڪري اقتدار ۾ پهتو ۽ انهن ٻنهي سينيٽرن اقتدار ۾ اچڻ سان ئي قسم کنيو ته هو پنهنجي ملڪ جي اندرين توڙي باهرين حفاظت نهايت ايمانداري سان ڪندا ۽ پوءِ انهن ٻنهي ڄڻن کي ٻين سينيٽرن جيان ملڪ ۽ قوم جي خدمت ڪرڻ عيوض ساليانو هڪ لک 74 هزار ڊالر پگهار ملڻ لڳي، انهن ٻنهي سينيٽرن ئي ( انهينسڊ پارٽنر شپ ود پاڪستان 2009 ) جي نالي سان هڪ امدادي بل کي ٺاهي ٺڪي ڪيري-لوگر بل ۾ تبديل ڪيو، جنهن کان پوءِ انهن جي ذهانت کي ڀيٽا پيش ڪرڻ لاءِ ان بل کي سندن جي نالي سان منصوب ڪيو ويو، ان کان پوءِ اهو ڪيري-لوگر بل آمريڪي صدر مسٽر اوباما وٽ پهتو جنهن کي694،56،897 آمريڪين ووٽ ڏئي ملڪ جو ڪرتا ڌرتا چونڊيو هو ۽ مسٽر اوباما به ڪيري ۽ لوگر وانگر اقتدار ۾ ايندي ئي قسم کنيو هو ته آئون هر حال ۾ ملڪ جي اندرين توڙي ٻاهرين حفاظت ڪندس ۽ پوءِ ان نئين صدر اوباما کي به پنهنجون ذميواريون ايمانداريءَ سان نڀائڻ ڪري ساليانو 4 لک ڊالر ملڻ لڳا ۽ اڄ اهي سمورا پنهنجي ملڪ جي هر طرح کان حفاظت ڪري رهيا آهن ۽ پاڪستان کي ڪيري –لوگر بل جي نالي تي ٿيل سمجهوتي تحت ڏنل امداد به انهن جي پلاننگ ۽ ملڪ جي حفاظت ڪرڻ واري ڪم جو حصو ئي آهي، جنهن کي شايد مون جهڙا ننڍڙي ذهن وارا ماڻهو آمريڪي امداد يا قرض سمجهي خوش ٿي رهيا آهن پر حقيقت اها آهي ته ڪيري-لوگر بل ذريعي ملڪ کي سمجهوتن طور وڪرو ڪيو ويو آهي ڇو جو ان بل جا سمورا شرط ملڪي توِڙي قومي نقصان جو چٽو عڪس آهن ...!!
ڪيري-لوگر بل ۾ اهڙا ڪيترائي شرط آهن جن سان هڪ غيرتمند قوم جي غيرتمند فرد کي ڪاوڙ ضرور ايندي ڇو ته ڪيري-لوگر بل ۾ شرط لکندي ڄاڻايو ويو آهي ته پاڪستان کي ڪنهن به قسم جي فوجي امداد ان وقت تائين نه ڏني ويندي جيستائين آمريڪي پرڏيهي وزير ان جون هدايتون جاري نه ڪندو ۽ آمريڪي پرڏيهي وزير ان وقت تائين امداد جون هدايتون جاري نه ڪندو جيستائين هو مطمئن نه ٿيندو ۽ هو مطمئن ان وقت تائين نه ٿيندو جيستائين پاڪستان انهن جي ٻڌايل پاليسين تحت ڪم نه ڪندو جيتوڻيڪ بل جي اڌ رقم يعني 1.5 ارب ڊالرن مان 750 ارب ڊالرن تي ڪا به شرط لاڳو ناهي ڪئي وئي پر پوءِ به باقي اڌ رهيل امداد به ان وقت تائين نه ملندي جيستائين آمريڪي صدر جو خاص نمائندو ان ڳالهه جي تصديق نه ڪندو ته پاڪستان ترقي ڪري رهيو آهي،بل جي شق نمبر 15 ۾ ڄاڻايو ويو آهي ته آمريڪا هر مهيني ان ڳالهه جو جائزو وٺندي ته ڇا واقعي پاڪ فوج حڪومتي حڪمن تي عمل ڪري رهي آهي يا نه؟ ان ئي شق ۾ چيو ويو آهي ته پاڪ فوج حڪومتي ۽ عدالتي معاملن ۾ دخل اندازي نه ڪندي ۽ ان بيان کي ڪيري-لوگر بل ۾ اهڙي نموني پيش ڪيو ويو آهي ڄڻ پاڪ فوج دهشتگردن کي پناهه ڏيندڙ هجي، بل جي ان حصي ۾ ڄاڻايو ويو آهي ته پاڪستان ۾ ڪنهن به ٿيندڙ آپريشن جي نگراني پاڪ فوج سان گڏوگڏ آمريڪا پڻ ڪندو ۽ پاڪ فوج ۾ ڏنيون ويندڙ ترقيون به آمريڪي اختيارين ۾ هونديون بل ۾ اهو به ٻڌايو ويو آهي ته ايٽمي هٿيارن جي ڦهلاءَ واري پروجيڪٽ ۾ ڪم ڪندڙ ڪنهن به شخص کان آمريڪا کي پڇا ڳاڇا ڪرڻ جو اختيار هوندو ۽ شايد ان ڪري ئي پاڪ فوج ان بل کي رد ڪري ڇڏيو آهي ، خاص طور تي ڪيري-لوگر بل جي ان شق 15 تي پاڪ آرمي ۽ آءِ ايس پي آر سميت ٻين سمورن سيڪيورٽي ادارن اعتراض ڪيو آهي، ڇو جو ان شق ذريعي انهن جي خودمختياري ۽ آزادي ختم ٿي وڃي ٿي، بل ۾ شرطن کي وڌائيندي لکيو ويو آهي ته پاڪستان نيو ڪليئر پاور پلانٽ ٽيڪنالوجي جي ڦهلاءَ کي روڪيندو ۽ آمريڪي امداد مان هٿيار خريد ڪري ذخيرو ڪرڻ جي ڪوشش نه ڪندو ان کان علاوه اهو به ڄاڻايو ويو آهي ته پاڪستان اهڙن سمورن نيٽ ورڪن کي ختم ڪري ڇڏيندو جنهن سان ايٽمي هٿيار تيار ڪندڙ ادارن کي ايٽمي هٿيارن جي تياري لاءِ گهربل مواد ملي ٿو، بل ۾ ڄاڻايو ويو آهي ته پاڪستاني حڪومت القائده، طالبان، جيش محمد ۽ لشڪر طيبه سميت اهڙين سمورين تنظيمن خلاف ڪارروائين ۾ تيزي آڻي انهن جي نيٽ ورڪ کي ختم ڪندي،بل ۾ شرطن کان سواءِ صلاحون پڻ ڏنيون ويون آهن جن مان هڪ صلااح اها به ڏني وئي آهي ته مضبوط ۽ بهتر پاڪستان لاءِ ضروري آهي ته پاڪستان هر حال ۾ ڀارت سان بهتر لاڳاپا قائم ڪري ۽ ان صلاح کي اهڙي نموني بيان ڪيو ويو آهي ڄڻ آمريڪا جي چوڻ جو مقصد اهو هجي ته پاڪستان ئي غلط آهي ۽ ان کي ئي ڀارت اڳيان جهڪڻو پوندو، بل ۾ واضح چيو ويو آهي ته آمريڪا ڪوئٽا ۽ مريد ڪي سميت ملڪ جي ڪنهن به حصي ۾ ڊرون حملا ۽ دهشتگردن خلاف ڪاروائي ڪري سگهي ٿو، ان ئي بل جي سيڪشن 203 ۾ چيو ويو آهي ته ڪيري – لوگر بل ذريعي ملندڙ امداد جي پئسن مان پاڪستان 2011 کان 2014 تائين آمريڪا کي سيڪيورٽي متعلق خريد ڪيل 2006 واري سامان جي ادائگي نه ڪندو ( ياد رهي ته 2006 ۾ آمريڪا ۽ پاڪستان وچ ۾ ساڍن ٽن اربن جي جنگي سامان وٺڻ جو معاهدو ٿيو هو، جنهن مان اڃان 1.4 ارب رپين جو سودو باقي آهي ) بل جي سيڪشن 302 ۾ پاڪستان کي 5 سالن تائين ملندڙ ڪيري-لوگر بل ذريعي ملندڙ امداد جي نگراني ۽ خرچ متعلق هدايتون ۽ شرط بيان ڪيا ويا آهن، ان ئي سيڪشن ۾ پاڪستان جي ايٽمي ڦهلاءَ متعلق وڏا ۽ اهم شرط رکيا ويا آهن ان ئي سيڪشن جي بي ۽ سي حصي ۾ 2012 کان 2014 تائين پاڪستان کي ڪنهن به ايٽمي هٿيار ڏيڻ جو معاهدو نه ڪيو ويندو ۽ آمريڪي پرڏيهي وزير ان ڳالهه جو جائزو وٺندو ته ملڪ ۾دهشتگرديءَ تي ڪيترو ڪنٽرول ڪيو ويو آهي ۽ ڀارت مخالف تنظيمن خلاف ڪهڙيون ڪاروائيون ٿي رهيون آهن، بل ۾ جتي فوج ۽ آءِ ايس پي آر تي سختين ۽ پابندين جون شرطون رکيون ويون آهن اتي آمريڪا پاران ان ڳالهه جو پڻ خاص خيال رکيو ويو آهي ته پاڪستان جي نيوڪليئر ٽيڪنالوجي کي به مضبوط ٿيڻ نه ڏنو وڃي، هن ايٽمي هٿيارن جي ڦهلاءَ سميت نون تجربن ڪرڻ کان به گريز ڪرڻ لاءِ چيو آهي، ان کان علاوه بل ۾ نيوڪليئر سائنٽسٽ ۽ پاڪستان جي قومي هيرو ڊاڪٽر عبدالقدير خان جي نگرانيءَ بابت پڻ اهم سوال اٿاريا آهن ۽ ان تي سخت نظر رکڻ لاءِ هدايتون ڏنيون ويون آهن ۽ ان کان وڌيڪ ٻيو ڪهڙو ثبوت گهرجي جو ڪجهه ڏينهن اڳ ئي ڪيري-لوگر بل بابت ميڊيا اندر ايڏي وڏي بحث کي ڏسندي بل تيار ڪندڙ آمريڪي سينيٽر جان ڪيري آمريڪي اخبار يو ايس ٽو ِڊي ۽ ڪينيڊين اخبار دي گلوب اينڊ ميل کي انٽرويو ڏيندي ان ڳالهه جو اقرار ڪيو آهي ته ڪيري-لوگر بل ۾ شامل شرطن ۽ 5 سالن اندر 7.5 ملين ڊالرن جي امداد ملڻ سان پاڪستان آمريڪي غلام بڻجي ويندو....!!؟
اهو سچ آهي ته ڪيري-لوگر بل بظاهر ملڪي ترقي ۽ خوشحاليءَ لاءِ هڪ بهترين پيڪيج طور عوام اڳيان متعارف ڪرائڻ جي ڪوشش ڪئي پئي وڃي ۽ اهو يقين ڏياريو پيو وڃي ته ان بل ذريعي ملندڙ امداد صحت، تعليم، روزگار،خوشحالي ۽ بک کي ختم ڪرڻ لاءِ استعمال ڪئي ويندي پر حقيقت ۾ ان مان ملندڙ رقم نه ته ملڪي سلامتيءَ لاءِ آهي ۽ نه ئي وري ان سان ڪا هن ڏتڙيل قوم جي حالت ۾ تبديلي ايندي ڇو جو ڪيري-لوگر بل ذريعي پاڪستان کي 5 سالن اندر 7.5 ملين ڊالر نه پر 6.5 ملين ڊالر ملندا اهو هڪ ڳجهو راز آهي ته پاڪستان کي ڪيري-لوگر بل ذريعي ساليانو 1.5 ملين ڊالرن جي امداد ملندي پر سچ ته اهو آهي ته ان سودي ذريعي پاڪستان کي ساليانو 1.3 ملين ڊالر ملندا ڇو جو هر سال ملندڙ ان رقم مان 200 ارب ڊالر امداد جي نگراني، سيڪيورٽي ۽ ٻين خرچن لاءِ ڪٽيا ويندا جڏهن ته پاڪستان جي ڪرنسي ۾ تبديليءَ سان اها امداد گهٽجي ڪري 107 يا 110 ارب ڊالرن تائين پهچي ويندي ۽ انهيءَ حساب سان ان امداد ذريعي هر پاڪستاني کي ساليانو 650 رپيا يا 8 کان 10 ملندا جيڪا شايد هن قوم لاءِ هڪ تمام وڏي امداد هجي، آمريڪا پاران ان بل ذريعي ملندڙ اها سالياني امداد اسان جي آر پي جو 0.7 سيڪڙو، سمورن خرچن جو 3.8 سيڪڙو ۽ روينيو جو 5.1 سيڪڙو هوندي جڏهن ته اها ٻاهرين ملڪ رهندڙ پاڪستانين جي موڪليل پئسن ( 6 ارب کان 8 ارب رپين ) جو 16 يا 18 سيڪڙو آهي.پر شايد هاڻي انهن ڳالهين جو ڪو به فائدو يا مقصد ناهي رهيو ڇو جو هاڻي اهو بل آمريڪي ڪانگريس کان منظور ٿي پاڪستان جي قومي اسيمبلي تائين پهچي ويو آهي جنهن کي اسان جا حڪمران هر حال ۾ قبول ڪرڻ لاءِ تيار آهن ،..!!
ڪيري-لوگر بل جي منظوري کان اڳ آمريڪي صدر باراڪ اوباما جي صدارت هيٺ وار ڪائونسل جو هڪ اهم اجلاس رڳو ان ڪري سڏايو ويو ته آخر ان بل تي پاڪستان ۾ ايتري مخالفت ڇو ٿي ٿئي، اجلاس ۾ آمريڪي پرڏيهي وزير هيلري ڪلنٽن، بچاءَ وارو وزير رابرٽ گيٽس، نائب صدر جوبائيڊن چيئرمين جوائنٽ چيف آف اسٽاف ايڊمرل مائيڪ مولن سينٽرل ڪمانڊ جي سربراهه ڊيوڊ پيٽرياس قومي سلامتيءَ جي صلاحڪار جنرل (ر ) جيمز جون ان جي نائب ٽوم ڊيلونٽين. نيشنل انٽيليجنس جي ڊائريڪٽر ايڊمرل ( ر ) ڊينس پيٽرس سي آءِ اي جي ڊائريڪٽر ليون پينٽا ۽ صدر اوباما جي پاڪستان ۽ افعانستان لاءِ خصوصي نمائندي رچرڊ هالبروڪ سميت ڪيترن ئي اهم فوجي آفيسرن ۽ ڳجهن سيڪيورٽي ادارن جي سربراهن شرڪت ڪئي جنهن ۾ هڪ وضاحتي بيان تحرير ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو، وار ڪائونسل جي ان اهم اجلاس ۾ شامل ٿيندڙ شخصيتن کي ڏسي ئي سمجهي سگهجي ٿو ته هي بل ڪو ملڪي ترقي ۽ خوشحالي لاءِ نه پر آمريڪي مفاد لاءِ آهي، نه ڄاڻ ڇو اسان جي حڪمرانن کان ڪيري-لوگر بل جي منظوري کان اڳ آمريڪي حڪمرانن پاران جاري ڪيل اهو وضاحتي بيان ڇو وسري ويو آهي جنهن ۾ هنن واضح چيو هو ته هن هيڏي ساري بل جو مقصد ۽ مفهوم اهوآهي ته آمريڪا هر طرح کان پاڪستان جي نگراني ڪرڻ گهري ٿو ڇوجو آمريڪا چاهي ٿو ته سندس کي اها خبر هئڻ گهرجي ته پاڪستاني فوج ڪهڙي پوزيشن ۾ ۽ ڇا ڪري رهي آهي ان کان علاوه آمريڪا جو مين ٽارگيٽ پاڪستان جا ايٽمي اثاثا ۽ نيو ڪليئر سائنٽسٽ ڊاڪٽر قدير خان آهي جنهن کي هن گذريل ڪجهه سالن کان پنهنجي حڪومت هٿان ئي يرغمال بڻائي رکيو آهي ، ڪيري-لوگر بل جي انهيءَ 5 صفحن تي مشتمل وضاحتي بيان جي تيار ٿيڻ کان پوءِ آمريڪي سينيٽ جي ميمبرن، ڪانگريس جي رڪنن، پرڏيهي ڪاميٽي جي سربراهن ۽ اعليٰ سيڪيورٽي اختيارين گڏيل طور تي اهو مطالبو ڪيو هو ته ان وضاحتي بيان کي پڻ بل جو حصو بڻايو وڃي، آمريڪا جي مڪاري ان ڳالهه مان ئي ثابت آهي ته ڪيري-لوگر بل جي منظوري جي رڳو 48 ڪلاڪن کان پوءِ آمريڪا پاران پاڪستان اندر 4 ڊرون حملا ڪري ڪوئٽا ۾ ملا عمر ۽ اسامه بن لادن جي موجود هئڻ جا الزام مڙهيا ويا حيف ته اهو آهي ته بل جي منظوري کان پوءِ آمريڪا اهي به شڪ ڏيکارڻ لڳو آهي ته پابندي مڙهيل تنظيمن جا نمائندا ۽ موسٽ وانٽڊ دهشتگرد ڏاکڻي پنجاب ۽ سنڌ جي گادي واري شهر ڪراچيءَ ۾ پڻ موجود آهن، تازين رپورٽن موجب ايندڙ هفتي آمريڪا پاران پاڪ فوج لاءِ بل جي سمجهوتي تحت نئين .پاليسي تيار ٿي پاڪستان پهچي ويندي....

تعليمي پاليسيون، حڪومتي ڪارڪردگيون ۽ اسان جون ذميواريون

.
سچ ته اهو آهي ته هن ڀيري هي ننڍڙو ۽ بي معنيٰ ڪالم لکندي منهنجي دل ڀرجي آئي آهي نه ڄاڻ ڇو لکڻ تي دل ئي نه ٿي چاهي شايد سالن پڄاڻان مون کي اهو احساس ٿي ويو آهي ته علم ۽ تعليم ڇا آهي، ها اها تعليم جنهن کي جڏهن نئين ديري جي ننڍڙي ڳوٺ ڳڙهي خدا بخش ڀٽو جي ڪرڪيٽ جي شوقين ٻار حاصل ڪيو ته هو هڪ عام روايتي سنڌي ڳوٺاڻي ٻار کان ڪروڙين دلين جي ڌڙڪن بيشمار اکين جو خواب نه کٽندڙ ذهنن جو آئيڊيل ۽ اسلامي دنيا جو ماڊرن بادشاهه ۽ هن ملڪ جو پهريون چونڊيل وزير اعظم بڻجي ويو، ها آئون ان تعليم جي ئي ڳالهه ڪري رهيو آهيان جنهن کي جڏهن سن جي پٿريلي زمين تي راند رهندڙ هڪ سادي ٻار پنهنجو سڀ ڪجهه سمجهي حاصل ڪيو ته هو هن مٽيءِ جو اهڙو بيباڪ عاشق ٿي پيو جنهن کي مٽي ماءُ هنج ۾ وٺڻ کان پوءِ به بي چين آهي، مان ان علم بابت ئي اوهان سان هي لفظن جي راند کيڏي رهيو آهيان جنهن کي جڏهن پورب ڄائي پنهنجو دين ۽ ايمان سمجهي حاصل ڪيو ته هوءَ هڪ اهڙي عورت بڻجي وئي جنهن کي بهادري جي انعامن ڏيڻ لاءِ چونڊيو ويو، جنهن کي دنيا جي خوبصورت عورتن ۾ شمار ڪيو ويو، جنهن کي نوبل انعامن لاءِ سليڪٽ ڪيو ويو، جنهن کي مسلم دنيا جي پهرين چونڊيل عورت وزير اعظم جو رتبو حاصل ٿيو ۽ جنهن کي وڃائيندي اسان سالن تائين رهندڙ ڳوڙهن ۽ ڏکن کي ڳلي لاتو، هاساٿيو آئون ان تعليم جي ئي ڳالهه ڪري رهيو آهيان جنهن شڪارپور جي مبارڪ علي شيخ کي شيخ اياز ۽ جديد سنڌي ادب جو باني بڻائي ڇڏيو، جنهن دادو جي هڪ ڳوٺ ۾ سيد گهراڻي ۾ جنم وٺندڙ سادي ڇوڪري کي تاريخ جو ارڏو باب ۽ استاد بخاري بڻائي ڇڏيو، جنهن علامه آءِ آءِ قاضي، مرزا قليچ بيگ، امر جليل، ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ ۽ ٻين بيشمار ماڻهن کي اهڙي چيخ بڻائي ڇڏيو جيڪا صدين تائين خاموش ناهي ٿيندي جيڪا هر دور ۾ هر ڪنهن جي ڪن ۾ رڙ بڻجي جاڳ جا سپنا اڻيندي رهندي آهي، ها ان علم انهن کي عام ماڻهو مان هڪ دم اهڙو قومي هيرو بڻائي ڇڏيو جنهن کي دنيا جي هن مظلوم قوم جو ڪو به ٻار مدتن تائين نه وساريندو، پر شايد هاڻي منهنجي ان آخري جملي جي پڄاڻي جو وقت اچي ويو آهي، هاڻي شايد ايندڙ نسل ڪڏهن ڪنهن شهيد ذوالفقار علي ڀٽو کي نه سڃاڻي، ڪڏهن ڪنهن بنيظير ڀٽو جي تصوير سندس ذهن ۾ تري نه اچي ۽ نه ئي وري ڪڏهن ڪنهن جي خيال ۾ اياز ۽ استاد جهڙا ڪردار ايندا ڇو جو نئون نسل هڪ اهڙيءَ راهه تي سفر ڪري رهيو آهي جنهن راهه جي پڄاڻي علامه آءِ آءِ قاضي ۽ مرزا قليچ بيگ جي آرامگاهن ڏانهن نه ٿي وڃي پر ان منزل جي پڄاڻي هڪ اهڙي منزل تي ٿئي ٿي جتي انڌيرن ۽ مايوسين کان سواءِ ڪجهه به ناهي، جتي ڪهاڙين جي وارن ۽ بندوقن جي فائرن جي آوازن کان سواءِ ٻيو ڪو به آواز نه ٿو اچي ۽ جتي نفرتن ۽ دشمنين کان سواءِ ٻئي ڪنهن به رشتي جو تصور نه ٿو ڪيو وڃي....!!!؟؟؟
يقين ڄاڻو هن آرٽيڪل لکڻ کان اڳ مون پنهنجي پاڻ تي ڪوڙ لکڻ ۽ پڙهڻ جو ڪيس داخل ڪري پاڻ کي ذهن جي سپريم ڪورٽ ۾ ضمير جي چيف جسٽس اڳيان ڇڪي آندو هو جنهن کان پوءِ مون کي سزا ٻڌائي وئي ۽ آئون اها سزا ڪاٽي رهيو آهيان، اهو منهنجي ڏوهه جو حصو ئي آهي ته آئون اوهان سان بي معنيٰ خيالن تي بحث ڪريان، هي سڀ گهڙيون منهنجي سزا جي وقت ۾ ئي شمار ڪيون وينديون ۽ ائين ئي آئون تعليم ۽ علم نه حاصل ڪرڻ جي سزا پوري ڪري وٺندس پر منهنجي سزا پوري ٿيڻ کان اڳ اوهين اهو سوچي وٺو ته آخر اهو ڪهڙو سبب آهي جو جنهن ڌرتيءَ مان شهيد ذوالفقار علي ڀٽو ۽ بينظير ڀٽو جهڙا ارڏا ۽ بيباڪ ليڊر پيدا ٿيا اڄ انهيءَ ڌرتي مان مون جهڙا ڪرپٽ ۽ اصولن جي سوديبازي ڪندڙ جوان ڇو پيدا ٿي رهيا آهن، آخر اهي ڪهڙا سبب جيڪي اسڪول شيخ اياز ۽ استاد بخاري جهڙا مزاحمتي ۽ سچا شاعر پيدا ڪندا هئا اڄ اهي اسڪول ۽ ڪاليجون لفظن جا واپاري ليکڪ ڇو پيدا ڪري رهيا آهن، آخر هن ڌرتي، هتان جي ماڻهن، هتان جي ثقافت ۽ هتان جي تعليم کي ڇا ٿي ويو آهي جو اسين اڄ هن گلوبل وليج بڻجي ويل دور ۾ به پٿرن واري دور جي زندگي گذاري رهيا آهيون، ڇا اهو سڀ ڪجهه ان ڪري ٿي رهيو آهي ته هاڻي هن ڌرتي تي ذلفي ۽ پنڪي نه رهيا آهن يا وري سيد ۽ استاد جي نه هئڻ ڪري ائين ٿي رهيو آهي ائين به ته ٿي سگهي ٿو جو اسان کي يونيورسٽيون ٺاهي ڏيندڙ علامه آءِ آءِ قاضي ۽ مرزا قليچ بيگ جهڙا مور ماڻهو نه رهيا آهن جنهن ڪري اسان جي معاشري ۾ ڀڃ ڊاهه پيدا ٿي آهي ۽ اسان جا تعليمي ادارا انقلابي جوان پيدا ڪرڻ بدران باغي رهبر پيدا ڪري رهيا آهن جيڪي هن مٽيءَ، هتان جي ثقافت ۽ هتان جي ماڻهن سان بغاوت ڪري سماج ۾ ڀڃ ڊاهه ۽ انتشار ڦهلائي رهيا آهن جنهن سان مون جهڙا ڪيترائي ( ٽين ايج ) جوان نه رڳو پنهنجي زندگي ۽ ڪيريئر تباهه ڪري رهيا آهن پر هن ڌرتيءَ ۽ هتان جي ماڻهن کي پڻ اذيت ناڪ زندگي ارپي رهيا آهن جنهن جو احساس شايد انهن مزاحمتي ۽ انقلابي سڏرائيندڙ جوانن کي ناهي ۽ شايد هاڻي ان ڳالهه طرف ڪنهن جو ڌيان ئي ناهي ڇو جو هاڻي ان سياسي دور جي خوبصورت شروعات ٿي چڪي آهي جنهن دور ۾ هر رشتو ۽ ناتو ، هر غم ۽ خوشي سياسي رنگ ۾ رنگجي پنهنجي اهميت ۽ اثر وڃائي ويٺو آهي ۽ شايد آئون به پنهنجي اصل موضوع کان هٽي رهيوآهيان ڇو جو اسان هميشه هر موضوع، هر فيلڊ ۽ هر شعبي ۾ هٽڻ ئي سکيو آهي يا شايد پاڻ هميشه هٽڻ کي ئي ترجيح ڏني آهي ۽ تعليم به هڪ اهڙو موضوع،هڪ اهڙي فيلڊ ۽ هڪ اهڙو رستو آهي جنهن کان اسان ڏور رهياسين يا وري ڏور ڪيا وياسين جنهن ڪري ئي اڄ اسين پٿرن واري دور جي زندگي گذاري رهيا آهيون،
شايد اوهان کي اها خبر هجي ته هاڻوڪي حڪومت نئين تعليمي پاليسي جو اعلان ڪندي اها دعويٰ ڪئي آهي ته 2015 تائين ملڪ مان 86 سيڪڙو خواندگي گهٽائي ويندي، ۽ حڪومت نئين تعليمي پاليسي ۾ دعوائن سان گڏوگڏ نون پروجيڪٽن جو پڻ اعلان ڪيو آهي، حڪومت اعلان ڪيو آهي ته نئين تعليمي پاليسي موجب سرڪاري تعليمي ادارن جو نصاب ڪيمبرج يونيورسٽي جي برابر ڪري مئٽرڪ تائين مفت تعليم ڏني ويندي، يارهين ۽ ٻارهين ڪلاس کي ڪاليج مان ختم ڪري هاءِ اسڪول ۾ پڙهايو ويندو ۽ پرائمري کان ئي انگريزي پڙهائي ويندي، حڪومت نئين پاليسي ۾ پرائمري استادن لاءِ گريجوئيٽ ۽ جي ايس ٽي ۽ ايڇ ايس ٽي لاءِ ماسٽر جو شرط رکيوآهي، نئين تعليمي پاليسي موجب پرائمري ۾ ئي شاگرد کي هڪ ڪارڊ تيار ڪري ڏنو ويندو جيڪو هن جي ايجوڪيشنل لائيف تائين هلندو، تعليمي پاليسي ۾ ان ڳالهه جو پڻ خيال رکيو ويو آهي ته وڌندڙ آبادي کي منهن ڏيڻ ِ ۽ آبادي جي شرح گهٽائڻ لاءِ نصاب ۾ فيملي پلاننگ جي سبجيٽ کي پڻ شامل ڪيو ويندو ۽ ظاهري ڳالهه آهي ته جڏهن فيملي پلاننگ جا طريقا ٻارن کي پڙهايا ويندا ته منفي نتيجا ضرور نڪرندا ڇو جو فيملي پلاننگ رڳو هڪ سازش جو نالو آهي پر ان جي نالي تي ڪيترو ئي اهڙو مواد پڙهايو ويندو جنهن سان سماج ۾ ڀڄ ڊاهه پيدا ٿيندي. هونئن ته پاڪستان ۾ ڪافي عرصي کان نصاب ۾ تبديلين جو آغاز ٿيو پر نصاب ۾وڏي پئماني تي تبديلين جي شروعات اڳوڻي حڪومت ۾ ٿي، تعليم جي اڳوڻي وفاقي وزير زبيده جلال آمريڪا پاران ونڊر فل ليڊي جي خطاب ملڻ کان پوءِ جيڪا تبديلي تعليمي نصاب ۾ ڪئي اها اڄ به دانهون ڪري پنهنجي مظلومي بيان ڪري رهي آهي ۽ 1984 کان پوءِ هٿيارن جي زور تي سياسي پارٽين جي مداخلت تي ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ جيڪي فنڪشن، پارٽيون ۽ مقابلي جي نالي تي فحش اسٽيج ڊراما، فيسٽيول ۽ ڊاڪيومينٽريون ڪرايون ويون اهي اڄ به ماتم ڪري رهيون آهن ته اسين ڪنهن جوان جي زندگي برباد ڪرڻ نه پئي چاهي پر ڇا ڪجي جو اسان کي جوانن جي جذبن ۾ رنگين ڪري هميشه هميشه لاءِ شامل ڪيو ويو ۽ اڄ ڪو به جوان ڇوڪرو يا ڇوڪري اسان کي پنهنجي ڪيريئر ۽ تعليم جو لازمي حصو سمجهي وڏي خوشيءَ سان نڀائي رهي آهي، اهو به ڪيڏو نه عجيب الميو آهي جو اسان جا تعليمي ادارا ڪڏهن ڪنهن شهيد جي ورسي تي بند ٿيندا آهن ته ڪڏهن ڪنهن قومپرست ليڊر تي ٿيل قاتلاڻي حملي خلاف ۽ پوءِ اها به هڪ ڏک جي گهڙي هوندي آهي جو اسان جي يونيورسٽين جا دروازا ان ڪري ئي بند ٿيندا آهن جو اتي ٻن قومپرست شاگرد تنظيمن ۾ جهيڙو ٿيندو آهي، اتي هڪ ٻئي جي جهنڊن جي مٿان جهنڊا کوڙڻ تي ايامن تائين ڪلاس نه هلندا آهن، اتي نئين شاگرد جي پنهنجي تنظيم ۾ نه اچڻ ڪري گولين جي برسات ٿيندي آهي ۽ پوءِ ڪو جوان وجود ان برسات جي نظر ٿي هميشه هميشه لاءِ اگهور ننڊ سمهي رهندو آهي پر الميو اهو هوندو آهي ته ان جوان وجود کي ڪفن سميت روڊن تي رکي ٽائرن کي ساڙي روڊن کي بند ڪيو ويندو آهي، پنهنجي شاگرد تنظيم جا نعرا هڻي قاتلن جي گرفتاري سان گڏوگڏ هڪ اڻ ڏٺل آزادي جو مطالبو ڪيو ويندو آهي، تماشو ته اهو هوندو آهي ته ان سڄي وارتا ۾ مارجي ويل جوان جي گهر ڀاتين کي ڪو ٻه چار آٿت جا لفظ ئي ناهي چوندو، اها شايد دنيا جي سڀ کان وڏي ڌوڪيبازي هوندي آهي جو مارجي ويل جوان جي امڙ سان تعزيت ڪرڻ کجي بدران ماڻهو شاگرد تنظيم سان تعزيت ڪندا آهن، ۽ ان مارجي ويل جوان جي لاش تي امڙ جي پوتي ۽ ڀيڻ جي چادر جو ڪفن نه پر ان تنظيم جو جهنڊو ڪفن طور سجايو ويندو آهي جنهن ڪري سندس جو موت ٿيو هوندو آهي.....!!!؟؟
بحرحال ڳالهه هلي پئي تعليم جي اچو ته ڪجهه تعليمي رپورٽن تي نظر وجهون سسٽين ايبل ڊولپمينٽ آف پاليسي انسٽيٽيوٽ ( ايس ڊي آءِ پي ) جي رپورٽ موجب اڳوڻي حڪومت کي تعليمي نصاب ۾ تبديلين آڻڻ لاءِ آمريڪا 60 ملين ڊالر ڏنا هئا جنهن ڪري هن پنهنجي مستقبل جو سودو ڪري ڇڏيو،آمريڪا جي 60 ملين ڊالرن بدلي سنڌ ٽيڪسٽ بڪ بورڊ جي ستين درجي جي اردو ڪتاب مان ( غزوه بدر، حضورصلي الله ڪي دعا، ڪيپٽن سرور شهيد، غزوه موته جي حوالي سان شامل مضمون، همارا قومي پرچم، نظم اپني قوت اپني جان لا الله الله، جاگ رها هي پاڪستان ۽ محسن انسانيت ) جا سبق ڪڍي انهن جي جڳهه تي آمريڪي پاليسين مطابق نوان سبق آندا ويا، اٺين ڪلاس جي ڪتاب معاشرتي علوم مان به برطانوي سامراج ۽ قاديانين خلاف مسلمانن جي تحريڪ ۾ ترميم ڪئي وئي ، ڇهين ڪلاس جي معاشرتي علوم مان پاڪستان ۾ شهري زندگي سبق ڪڍيو ويو ۽ مسلمانن ۽ اسلام متعلق شامل سبقن ۾ ترميمون ڪري انهن ۾ بي جان لفظ شامل ڪيا ويا، ٽئين درجي جي ڪتاب مان حضرت آدم عليه السلام، حضرت موسيٰ عليه السلام، حضرت عيسيٰ عليه السلام ۽ حضور اڪرم صلي الله عليه وسلم جن جا سبق غائب ڪيا ويا ان کان علاوه ام المومنين بي بي خديجت الڪبريٰ ۽ حضرت عائشه رضي الله عنه جا مضمون پڻ ڪڍيا ويا، اهڙيءَ طرح ناليواري مسلمان عورتن فاطمه بنت عبدالله ، مولانا محمد علي جوهر جي والده بي امان ۽ فاطمه جناح جي ذڪر کي پڻ ختم ڪيو ويو ۽ ان ئي ڪتاب ۾ نئين نسل کي بيروزگاري کان بچڻ ۽ روزي ڪمائڻ لاءِ گاني ڳائڻ جي صلاح ڏني وئي.سنڌ جي تعليمي نصاب مان انگريزي جي اٺين ڪلاس جي انگريزي واري ڪتاب مان ( دي ڪانڪئسٽ آف مڪه ) ۾ ترميم ڪئي وئي جڏهن ته ( دي وائيس شيخ ) ۽ ( ڊگنٽي آف ليبر ) کي نصاب مان ڪڍيو ويو، سنڌي جي چوٿين ۽ ڇهين ڪلاس ۾ هندوئن جي ڏڻن ( هولي ۽ ڏياري ) بابت سبقن کي شامل ڪري حضرت علي ڪرم الله وجهه جي يهودي ءَ خلاف فيصلي واري سبق کي گم ڪيو ويو، يهودين کان ملڻ وارن 60 ملين ڊالرن ۾ جيڪي پاڪستاني حڪومت پنهنجي نصاب ۾ تبديليون ۽ ترميمون ڪيون اهي نه صرف نئين نسل کي اسلامي ۽ ملڪي تاريخ کان بي خبر رکي رهيون آهن پر انهن ۾ تشدد وارو ريشو پڻ وڌي رهيو آهي، سنڌ جي تعليمي نصاب کان سواءِ پنجاب جي نصاب سميت ٻين نصابن ۾ پڻ ترميمون ۽تبديليون ڪيون ويون آهن، پنجاب جي ڪيتري ئي نصاب ۾ جنسي لاڳاپن بابت ڪيترو ئي مواد شامل ڪيو ويو آهي پنجاب جي نصاب ۾ گهڻو مواد جنسي لاڳاپن تي اڀارڻ وارو آهي جنهن سان جنسيات جهڙي موضي مرض ۾ واڌاري سان گڏوگڏ تشدد ۾ اضافو ٿي رهيو آهي ۽ شايد هاڻي ان کان به وڌيڪ خطرناڪ نصاب کي تعليم جو حصو بڻايو وڃي ڇو جو گڏيل قومن جي تعليم واري اداري يونائيٽڊ نيشن ايجوڪيشنل سائنٽيفڪ اينڊ ڪلچرل آرگئنائيزيشن ( يونيسڪو ) پنهنجي نئين تعليمي پاليسي ۾ اهڙو نصاب پڙهائڻ جي سفارش ڪئي آهي جيڪو ننگي معاشري جو ننگو عڪس آهي جنهن کي خود آمريڪي ۽ برطانوي ماڻهن به ناهي قبوليو ، يونيسڪو 5 سالن جي معصوم ٻارن کي جسني تعليم ڏيڻ جي سفارش ڪئي آهي جيڪا هو آمريڪا، برطانيا، ڀارت، پاڪستان، وچ اوڀر جي ملڪن، عراق ۽ مصر سميت ٻين ڪيترن ئي ملڪن کي موڪڻ لاءِ تيار آهي، يونيسڪو طرفان ڪيل سفارشن ۾ مخالف جنس سان جنسي لاڳاپا، اسقاط ڇا آهي ۽ ڪيئن ممڪن آهي، جسماني لاڳاپن سان ايڊز ڪئين لڳندي آهي ۽ هم جنس پرستي متعلق اهڙا ڪيترائي موضوع آهن جن کي5 سالن جي معصوم ٻارن کي پڙهائڻ هر حال ۾ ناممڪن آهي ۽ خاص طور تي اسلامي ملڪن ۾ اهو نصاب بلڪل به پڙهائڻ جي قابل ناهي پر يونيسڪو اهي سفارشون اهو چئي ڪري مڃائڻ جي ڪوششن ۾ لڳي ويو آهي ته ان نصاب پڙهائڻ سان ايندڙ نسل کي ايڊز جهڙي موتمار بيماري بابت ڄاڻ ڏئي انهن جي زندگي کي بچائي سگهجي ٿو، يونيسڪو جي اهڙي غليظ ۽ دنيا کي بگاڙ طرف وٺي ويندڙ تعليمي سفارشن کان پوءِ آمريڪا ۽ برطانوي ميڊيا ان تي کليل ۽ ڇتي تنقيد ڪئي آهي ۽ هر طرح سان انهن سفارشن کي ڌتاريو آهي، برطانوي اخبار ڊيلي ميل، ٽيلي گراف ۽ گارجين سميت آمريڪي ميڊيا ميڊيا فاڪس نيوز، لاس اينجلز ٽائيم ۽ ميڊيڪل نيوز ٽوڊي سميت ڪيترن ئي پرنٽ ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيائي ادارن يونيسڪو جي ان تعليمي سفارشن جي مذمت ڪئي آهي، ان سان گڏوگڏ برطانوي ۽ آمريڪي تعليمي ماهرن ۽ ڪجهه سلجهيل سياستدانن به انهن سفارشن جي مخالفت ڪئي آهي خاص طور تي برطانيا جي سياسي پارٽي ٽوري جي پارليامينٽ جي ميمبر عورتن نيڊائن ڊوريز ۽ اين وڊ ڪامبي جي مخالفت ساراهه جوڳي آهي. حيرت جي ڳالهه ته اها آهي ته يونيسڪو رڳو انهن فحش ۽ بگاڙ طرف ڌڪيندڙ سفارشن جي تياري تي 2 لک پائونڊ رپيا خرچ ڪيا آهن ۽ يونيسڪو اهي سفارشون آڪٽوبر جي بلڪل آخر تائين دنيا جي ڄاڻايل ملڪن ڏانهن اماڻي ڇڏيندو، اتي اسان کي اها ڳالهه به ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته يونيسڪو سنڌ حڪومت ۾ تعليم جو پارٽنر آهي ۽ جيڪو حصيدار هوندو آهي اهو پنهنجن مطالبن مڃرائڻ جو ڪيترو حقدار هوندو آهي اها هر ڪنهن کي خبر آهي.... ..!!!؟؟؟
اسان جي تعليم کي جتي تعليمي پاليسين نقصان رسايو آهي اتي اسان جي تعليم کي اسان پاڻ به نقصان رسايو آهي جنهن جو شايد اسان کي احساس ناهي ڇو جو اسان ڪڏهن به پنهنجين غلطين تي سوچڻ بدران انهن کي پنهنجي ڪاميابي مڃيندا آهيون پر اهو هڪ سچ آهي ته اسان جي تعليم جي تباهي جي ذميوار جتي حڪومت تي آهي اتي اسان جا تعليمي ادارا به ان تباهي جا ذميوار آهن پر انهن سان گڏوگڏ اسان پاڻ به ڏوهي آهيون، اهو سچ آهي ته هن وقت پوري دنيا جي ملڪن کي رڳو ٽي وڏا مسئلا ئي منجهائي رهيا آهن جن ۾ بيروزگاري ، تعليم ۽ صحت شامل آهن ۽ تعليم هڪ اهڙو مسئلو آهي جنهن سان باقي بچيل دنيا جي ٻه وڏا مسئلا به لاڳاپيل آهن، استادن جي عالمي ڏينهن تي جاري ٿيندڙ هڪ ميڊيائي اداري جي رپورٽ موجب هن وقت پوري دنيا ۾ پرائمري جي عمر جا هڪ ارب ٻار اسڪولن ۾ داخل ناهن جن مان 55 سيڪڙو ڇوڪريون آهن ۽ 2015 تائين اسڪولن مان ٻاهر زندگي گذاريندڙ ٻارن جي انگ ۾ نائيجيريا 7.6 ملين واري حساب سان پهرين نمبر تي ۽ پاڪستان 3.7 ملين واري حساب سان ٻي نمبر تي هوندو ۽ ان ريشو کي ڏسندي تعليم جي ماهرن اندازو لڳايو آهي ته 2015 تائين دنيا ۾ هڪ ڪروڙ 3 لک استادن جي ضرورت پوندي جنهن مان پاڪستان ، ايٿوپيا،بنگلاديش ۽ سعودي عرب ۾ 3 لک 90 هزار استاد گهربل هوندا جڏهن ته پاڪستان ۾هن وقت ڪل 13 لک 56 هزار 802 استاد پنهنجون خدمتون سرانجام ڏئي رهيا آهن جنهن ۾ 51.3 سيڪڙو فيميل ٽيچر شامل آهن ۽ فيميل ٽيچر مان 60 سيڪڙو ڳوٺن ۾ ۽ 40 سيڪڙو شهرن ۾ پڙهائي رهيون آهن جڏهن ته مردن مان 61.9 سيڪڙو استاد ڳوٺن ۾ ۽ 38.1 سيڪڙو استاد شهرن ۾ تعليمي خدمتون سرانجام ڏئي رهيا آهن، گڏيل طور تي سنڌ ۾ هن وقت پرائمري استادن جو انگ 95852 آهي ايليمينٽري اسڪولن ۾ مقرر استادن جو انگ 10192 ۽ سيڪنڊري اسڪولن جي استادن جو انگ 26016 ۽ هائر سيڪنڊري اسڪولن جي استادن جو انگ 5947 آهي، انهن انگن اکرن کي ڏسندي هن وقت سنڌ ۾ سراسري طور تي شهرن ۾ 24 شاگردن لاءِ ۽ ڳوٺن ۾ 21 شاگردن لاءِ هڪ استاد مقرر آهي اهڙي نموني شهر ۾ 30 ڇوڪرين لاءِ ۽ ڳوٺن ۾ 27 ڇوڪرين لاءِ هڪ استاد مقرر ٿيل آهي، سنڌ ۾ هن وقت هلندڙ سرڪاري اسڪولن جو انگ 49211 آهي جنهن مان 5 هزار اسڪول بند آهن جتي وڏيرن ۽ ڀوتارن جون اوطاقون آهن، انهن اسڪولن مان پرائمري ۽ ايليمينٽري اسڪولن جو تعداد 44315 آهي ، ياد رهي ته هي انگ سنڌ ۾ هلندڙ ڪاليجن، پبلڪ ۽ آرمي اسڪولن، يونيورسٽين ۽ سيمي گورنمنٽ جي ادارن کان علاوه آهن .....!!!؟؟؟
مٿين انگن اکرن ، رپورٽن، تعليمي پاليسين ، تعليمي نصابن، تعليمي ادارن جي ڪارڪردگين، حڪومت جي پلاننگ ۽ پنهنجي ڪوتاهين کي ڏسي اهو اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته اسين ايندڙ 5 سالن ۾ تعليم واري ميدان ۾ ڪٿي هونداسين، اها ڪا حيرت ۾ وجهندڙ ڳالهه ناهي ته ايٿوپيا جهڙو غريب ۽ ڪمزور ملڪ جنهن جو شايد دنيا جي ڪيترن شاگردن کي نالو به نه ايندو هجي اهو پنهنجي تعليم تي پنهنجي آمدني جو 6 سيڪڙو حصو خرچ ڪندو آهي ۽ پاڪستان جنهن کي سپر پاور هجڻ جي اهميت حاصل آهي اهو پنهنجي تعليم تي پنهنجي آمدني جو 2.7 سيڪڙو حصو خرچ ڪندو آهي، 17 آڪٽوبر تي اسلام آباد ۾ يونيورسٽين جي وائيس چانسلرن سان خطاب ڪندي ملڪ جي صدر اعلان ڪيو ته ايندڙ پنجن سالن تائين پاڪستان پنهنجي آمدني جو 7 سيڪڙو حصو تعليم تي خرچ ڪرڻ جي قابل ٿي ويندو پر شايد ائين ڪڏهن به نه ٿئي ڇو جو هن ملڪ ۾ نه ته ڪڏهن تعليم جي خرچن بابت حساس ٿي ڪري سوچيو ويندو آهي ۽ نه ئي وري ان جي پاليسين ۽ نصاب تي ڌيان ڏنو ويندو. نئين تعليمي پاليسي جي اعلان کان پوءِ سنڌ لٽريسي ڊپارٽمينٽ جي ڊائريڪٽر پلاننگ ۽ ڊولپمينٽ کي 2015 تائين 86 سيڪڙو خواندگي ختم ڪرڻ لاءِ 7 نيا منصوبه پيش ڪيا پر پلاننگ ۽ ڊولپمينٽ کاتي سنڌ جا 6 ارب 50 ڪروڙ رپين جا اهي سمورا تعليمي منصوبه رد ڪري ڇڏيا جنهن ڪري هلندڙ مالي سال تائين سنڌ اندر خواندگي جي خاتمي وارو ڪو به نئون پروجيڪٽ شروع نه ٿي سگهندو جنهن ڪري 2015 تائين خواندگي جي شرح 86 سيڪڙو گهٽائڻ وارو ٽارگيٽ رولڙي جو شڪار ٿيندو نظر اچي ٿو، سنڌ لٽريسي جي انهن منصوبن ۾ غير رسمي تعليم، بالغن جي تعليم ۽ چائلڊ ليبر کي ختم ڪرڻ سميت 7 منصوبا شامل هئا جيڪي پلاننگ کاتي اهو چئي ڪري رد ڪري ڇڏيا ته سنڌ لٽريسي ڊپارٽمينٽ 2002 ۾ قائم ٿيڻ باوجود 8 سالن تائين ڪو به اهم ڪم نه ڪري سگهيو آهي، هن 8 سالن اندر خواندگي جي شرح ۾ ڪا به گهٽتائي نه آندي آهي، سنڌ سان پلاننگ ۽ ڊولپمينٽ کاتي جي بي واجبي پنهنجي جڳهه تي پر ظلم ۽ ناانصافي ته اها آهي ته سنڌ ۾ ميڊل ۽ نمبر حاصل ڪندڙ شاگرد کي رڳو 10 هزار رپيا ڏنا وڃن ٿا جڏهن ته پنجاب ۾ ميڊل ۽ نمبر حاصل ڪندڙ شاگرد کي 2 لک رپيا ڏنا وڃن ٿا پر ان ظلم ۾ نه ته پلاننگ کاتي جو ڏوهه آهي ۽ نه ئي وري وفاقي حڪومت جو پر اهو ظلم سنڌ حڪومت اسان شاگردن سان پاڻ ڪري رهي آهي.....!؟